Heel vaak zal ik in wat volgt zeggen ‘er was eens’ of ‘en dan was er ook nog’. Dat is niet omdat ik van sprookjes hou of omdat wat ik vertel verzonnen zou zijn. Integendeel, alles wat ik vertel is waar. Het is alleen dat mensen gemakkelijker iets onthouden als je er een verhaal over vertelt.

1. Er was eens een onderzoekster die aan een theorie over de stress-respons werkte. Op een dag volgde ze de zoveelste lezing over de stress-respons bij ratten. Ze verwonderde zich erover dat ze in wat ze te horen kreeg, niets herkende wat overeenstemde met haar dagelijkse onderzoek bij mensen. Toen ze hierover in discussie ging met collega-wetenschappers, vertelde één van hen langs zijn neus weg dat haast alle studieresultaten bij dieren gebaseerd waren op onderzoek bij mannelijke ratten. Blijkbaar zijn er vrouwelijke onderzoekers nodig om te bedenken dat het misschien de moeite waard is om ook onderzoek bij vrouwelijke exemplaren van de soort te doen, en dat daar – wie weet, misschien – andere resultaten uitkomen.

2. Toen ik in het 4e middelbaar zat was mijn leerkracht Frans een grote vrouw met een weelderig lichaam en lang golvend zwart haar. Ik zal haar mevrouw F. noemen, ze was van Italiaanse afkomst, streng in haar vak en tegelijk lachte ze graag en gul. Ik was 15 en ik begon Simone de Beauvoir te lezen, ‘Le deuxième sexe’. Een wereld ging voor mij open. Mijn moeder vond het een beetje zorgwekkend en sprak tijdens een oudercontact mevrouw F. aan. Mevrouw F. gaf geen krimp, integendeel, ze begon te stralen en moedigde mij aan om vooral zo door te gaan. Dat deed ik dan ook. Toen ik 20 was verkondigde ik: ‘Mama, ik ga waarschijnlijk nooit een langdurige relatie hebben, vele kortere relaties achter elkaar lijkt mij veel beter’. Mijn moeder maakte zich nog meer zorgen. Intussen ben ik 23 jaar getrouwd (ik heb er geen spijt van trouwens).

3. En dan is er de strijd om gelijk loon voor mannen en vrouwen. Ik snap het wel, maar waarom gaat het dan alleen over het feit dat de vrouwelijke boekhouder of het vrouwelijke kaderlid hetzelfde moet verdienen als de mannelijke? Waarom gaat het er niet over waarom de sectoren waarin massaal veel vrouwen werken – toevallig of niet – die zijn waarin de laagste lonen worden verdiend, zoals het onderwijs en de zorg. Waarom gaat het er niet over dat dat sectoren zijn waarin – toevallig of niet – ook nog eens hopen vrijwilligerswerk wordt gedaan door vrouwen? In onze samenleving is de beste graadmeter voor de waarde die aan iets gehecht wordt of het in het BNP zit en of er geld voor gegeven wordt. Huishoudelijk werk en de zorg voor kinderen thuis – waarvan vrouwen nog altijd veruit het grootste deel op zich nemen – zitten niet in het BNP en worden op geen enkele manier financieel beloond. Voilà, zo kunnen we meteen de conclusie maken welke waarde onze samenleving daaraan hecht.

4. Maar laten we het even over vrouwenlijven hebben. Ze zijn problematisch, helaas. De hele tijd zijn ze geketend aan hun vrouw-zijn, elke maand weer bloeden ze en daar is iets mee, het is een beetje vies en mysterieus en er in het openbaar over spreken of er ook maar iets van laten zien, dat doe je gewoon niet. Daar moet je mannen niet mee lastig vallen. En dan baren die vrouwenlijven kinderen en dat doet verdomd veel zeer en oh my god daarna hebben ze minstens een half jaar geen zin in seks. En als die vervelende functies eindelijk uitgewerkt zijn dan komt het pas: ok, ze bloeden dan wel niet meer maar dan hebben de dames hun menopauze. Ik weet het, we zouden er beter niks over zeggen, zo’n ouder wordend vrouwenlijf daar wil je toch niks mee te maken hebben zeker. Niks dan miserie trouwens die menopauze, het houdt echt niet op met die problematische vrouwenlijven.

5. En dan hebben we het nog niet over Me too# gehad. Intussen is het zover en zijn zij de arme slachtoffers: als wij maar niet zo hard zeurden, als wij maar ietsje meer humor hadden, als wij maar eens deftig nee leerden zeggen, als wij maar niet constant dubbele boodschappen uitzonden vanuit ons decolleté.

6. Een vraagje: wist je dat Robert Schumann – de componist – een vrouw had, Clara, dat zij een pianovirtuoos was en dat zij ook componeerde? Wist je dat Felix Mendelssohn – die andere componist – een oudere zus had, Fanny, dat zij honderden composities heeft gemaakt en dat sommige van haar stukken onder zijn naam gepubliceerd zijn, maar geen enkel onder haar eigen naam?

7. Er was eens een man van achter in de 50 die met mij sprak over een vrouw van zijn leeftijd: ‘Zij ziet haar vrouwelijkheid wegdeemsteren en dat is normaal op haar leeftijd.’ Ik was te verbouwereerd om hem te vragen hoe het dan met zijn mannelijkheid gesteld was en of hij die ook zag wegdeemsteren en of dat ook normaal was op zijn leeftijd. Ik vermoed van niet.

8. Een vrouw die de sterren van de hemel schrijft wordt ‘één van de beste vrouwelijke auteurs van haar generatie’ genoemd. De man die goed schrijft is gewoon ‘één van de beste auteurs van zijn generatie’. Blijkbaar kunnen vrouwen alleen met de top mee als je ze enkel met andere vrouwen vergelijkt. Of misschien is het ondenkbaar dat vrouwen in de categorie mens vallen en je ze dus ongeacht hun geslacht kan vergelijken met andere mensen – ja ook mannen – die toevallig met hetzelfde bezig zijn.

9. In 2014 publiceerde Rebecca Solnit het boek ‘Mannen leggen me altijd alles uit’. Ze schreef dat vrouwen, ook uiterst professionele en deskundige vrouwen, routinematig beschouwd en behandeld worden als minder geloofwaardig dan mannen. Dat hun inzichten of zelfs hun gerechtelijk getuigenis worden afgewezen tenzij ze gevalideerd zijn door een man. Dat mannen de kwalijke gewoonte hebben dingen aan vrouwen uit te leggen, zelfs wanneer die vrouwen duidelijk over een grotere deskundigheid en kennis beschikken dan zijzelf. Ze verzon daar een nieuw woord voor, ze noemde het ‘mansplaining’.

10. Er was eens de aarde. Nee, er is de aarde, en ze is er belabberd aan toe. Ik zie een connectie tussen de diep wanhopige situatie waarin onze aarde zich bevindt en onze patriarchale cultuur en waarden. Als je de scheiding maakt tussen het hoofd en de rest van het lichaam en de focus legt op rationaliteit, als je emoties en intuïtie als minderwaardig beschouwt en de natuur als één van de dingen waar we vrijelijk over kunnen beschikken en waar we boven staan, dan is dit het resultaat. Succesvol leven in onze tijd steunt op macht, winst, prestatie, competitie. In die eenzijdige focus zijn waarden als zorg, empathie, verbondenheid en aandacht voor spiritualiteit tweederangs. En is er niks mis mee om te vinden dat er nog meer olie en gas uit de grond mag worden gehaald – want aandeelhouders willen ook wat – als dat betekent dat op termijn een aantal eilandstaten door de zee worden verzwolgen en de gezondheid en het leven van elke mens en elk dier, behalve misschien wie op tijd zijn gepantserde bunker ingericht heeft, bedreigd wordt.

11. En dan was er nog die man met wie ik zakelijk moest samenwerken – een jaar of 20 ouder dan ik. Hij permitteerde zich naar mijn zin iets te veel seksueel getinte opmerkingen. Niet rechtstreeks over mij, maar het stoorde, ik hoefde zoiets niet in onze contacten. Toen ik zonder er doekjes om te winden liet verstaan dat het moest stoppen, voerde hij als excuus aan dat in de professionele kringen waarin hij vertoefde dat helemaal niet ongebruikelijk was. Tussen haakjes: we bleven wel samenwerken en hij stopte ermee.

12. Zo, en kunnen we dan nu de conclusies trekken: het is foute boel, het is kutzooi om het maar eens toepasselijk te zeggen, ocharme die vrouwen, ocharme wij, we zijn zo verdrukt, vernederd, onrecht aangedaan, worden zo slecht behandeld …

13. Toch? Misschien, ja, maar we zijn soms ook onnozele miekes, trutjes, flauwe grieten en excuustruzen. We moeten ook in onszelf durven kijken. Durven we ook wel de confrontatie met onze eigen kracht aangaan en vanuit die kracht handelen, durven we in onszelf de wildheid, de natuur terugvinden en die gebruiken? Durven we uit het slachtofferschap treden en ons te gedragen alsof we dat allang achter ons hebben gelaten? Durven we onze rechten als vrouw zo evident vinden dat we niet meer gaan smeken en bedelen om onze waarden in de wereld te mogen zetten maar het doodgewoon doen zonder enige schaamte of twijfel? Durven we tijd nemen om onszelf en onze creativiteit te voeden en vanuit die inspiratie de wereld rond ons te beïnvloeden op onze manier, niet op de manier die van ons verwacht wordt door een op mannen afgestemde samenleving, niet door keihard te werken en zoveel mogelijk te proberen ‘one of the guys’ te zijn of hun goedkeuring te krijgen. We moeten het niet alleen doen, en we moeten mannen ook niet in de hoek zetten. Ik zou ze zo verdomd missen als ze daar allemaal in die hoek zaten. Zoals wij vrouwen onze authentieke vrouwelijkheid een beetje kwijtgeraakt zijn, zo zijn mannen ook van het pad van hun authentieke mannelijkheid af. Terwijl de combinatie van die twee nu net meestal de mooiste resultaten oplevert.

14. We zijn sterk, oh ja, en dat weten we wel van onszelf, maar we vergeten het soms. ‘Gezonde vrouwen lijken op gezonde wolven. Ze delen bepaalde eigenschappen: een scherp waarnemingsvermogen, een speelse geest en een groot vermogen om zich aan iets te wijden. Wolven en vrouwen zijn van nature relatiegericht, onderzoekend, en bezitten een bijzonder uithoudingsvermogen en bijzondere kracht. Ze zijn sterk en intuïtief en bekommeren zich in hoge mate om hun jongen, hun partner en hun groep. Ze zijn er bedreven in zich aan voortdurend veranderende omstandigheden aan te passen: ze zijn uitermate standvastig en heel dapper.’

Bovenstaande verhaaltjes schreef ik voor de workshop ‘Krachtig en creatief vrouw zijn’ die ik organiseer voor Villa VanZelf vzw. Het afsluitende citaat komt uit ‘De ontembare vrouw’ van Clarissa Pinkola Estes. Meer info over de workshop vind je hier.

Sandra