Het begint stilaan zo ver te komen dat ik me met enige angst en beven afvraag wat het volgende is dat we kunnen verwachten. Wat ik vandaag of morgen weer op de radio of in het tv-journaal zal horen, in de krant of op nieuws-sites zal lezen. Ik zou er een lijstje van kunnen maken onder de titel ‘What’s next?’. Het zou gaan over nog sterker polariserende uitspraken van mensen die bij uitstek eenheid zouden moeten nastreven in het land, of over nog meer verregaande morele druk en inbreuken op de privacy. Maar ik besluit bewust om af te zien van zo’n lijstje, dat zou zijn ingegeven door mijn bezorgde verbeelding. Als ik nu eens een alternatief scenario zou bedenken.

Daar gaan we. Wat is het alternatief?

De koning houdt een op alle nationale zenders vlak voor het avondjournaal uitgezonden toespraak waarin hij zijn bezorgdheid uit en oproept om de vrijheid en gelijkheid van alle burgers te blijven respecteren, ongeacht de keuzes die ze maken met betrekking tot de eigen gezondheid. Hij benadrukt het belang van de vrije meningsuiting, de vrijheid van onderzoek en de vrije discussie binnen de wetenschappelijke wereld. Hij spoort de hele Belgische samenleving – zowel burgers als overheid – aan om samen (pauzeert even en kijkt nadrukkelijk in de camera) en los van vooropgezette morele, sociale of andere oordelen terug te keren naar een normaal functioneren van het maatschappelijk leven op alle vlakken.

Nationale en internationale pers berichten over het initiatief van het Belgische staatshoofd. Staatshoofden van andere naties spreken zich op hun beurt in dezelfde zin uit.

Bezorgde burgers starten een beweging op onder het motto ‘Gevaccineerd of niet – allen samen’/ ‘Vacciné ou pas – tous ensemble’. Via banners op sociale media, buttons en andere visuele middelen betuigen sympathisanten hun steun.

Binnen de horeca ontstaat een initiatief waarbij restaurants en cafés een sticker op hun deur kleven ‘Wij respecteren uw privacy. Welkom zonder pasjes of bewijzen’.

In de kunstensector komt een reflectie op gang over controle, polarisering en exclusie. Waar die in het verleden toe hebben geleid. Welke nieuwe vormen van polarisering en exclusie er ontstaan en welke rol media en sociale media erin spelen. Kunstenaars maken theater- en dansvoorstellingen, concerten, tentoonstellingen. Schrijvers en dichters leveren bijdragen voor themanummers van literaire tijdschriften.

Onderwijsinstellingen stellen over netten en koepels heen een charter op in verband met privacy en non-discriminatie bij schoolse activiteiten.

Leerlingen- en studentenraden nemen het initiatief tot ‘Geprikt of nie? Vrienden!’. Een tweetalig rapnummer, opgenomen door Brusselse jongeren, gaat viraal op sociale media en Youtube.

Personeel in de zorgsector, huisartsen en specialisten delen – met respect voor vertrouwelijkheid en deontologie – in daarvoor voorziene werktijd op een blogplatform verhalen over hoe het er nu echt aan toe gaat in hun praktijk, instelling, op hun afdeling of intensive care unit en formuleren voorstellen voor een betere waardering van hun werk.

Een aantal ondernemers en bedrijfsleiders ontwikkelen een label ‘Waardering voor je talent en inzet / Respect voor je privé-leven’. Ze engageren zich ertoe de privacy van hun werknemers te respecteren en niet te discrimineren op basis van medische informatie, vermits ze deze niet wensen te vernemen.

Er wordt een breed georiënteerd wetenschappelijk adviesorgaan opgericht dat als taak heeft om zo veel mogelijk informatie uit onderzoek – zowel medisch, psychologisch als sociaal-maatschappelijk – te verzamelen, te verifiëren en te verspreiden naar overheid, media en geïnteresseerde burgers. De leden van dit adviesorgaan worden gescreend op belangenvermenging en geweerd in het geval van te sterke banden met de farmaceutische of andere bedrijfssectoren. Er wordt maximaal ingezet op transparantie. Er wordt ook verslag uitgebracht van meningsverschillen en verschillen in interpretatie en visie binnen dit orgaan.

De premier verbindt zich er namens de regering toe maximaal rekening te houden met door het adviesorgaan geleverde informatie. Er zal vanaf nu ingezet worden op besluitvorming op basis van voortschrijdend inzicht, in het belang van de volksgezondheid. De premier vraagt begrip aan de bevolking voor het feit dat in dit proces mogelijk in het verleden genomen beslissingen worden bijgestuurd op basis van nieuwe informatie. Hij benadrukt zijn vertrouwen in de wetenschap, maar benadrukt dat wetenschappelijke informatie ook evolueert en zelden in steen gebeiteld is.

De minister van Volksgezondheid lanceert een brede voorlichtingscampagne over ziektepreventie door gezonde voeding, beweging en stressreductie. Er komen extra aandacht en middelen voor psychisch welzijn en het verminderen van angst en depressie.

Kerken, religieuze, spirituele en niet-confessionele bewegingen verspreiden mee een boodschap van eenheid en verdraagzaamheid. Ze roepen op tot bezinning over onzekerheid en niet-weten als fundamentele kernaspecten van het menselijk leven en over onze houding tegenover ziekte en dood in een tijd van wetenschap en secularisering.

Tot zover. Er ontbreekt vast allerlei in mijn scenario. Waarschijnlijk kan je zelf nog meer evoluties in dezelfde richting verzinnen. Wat mij opvalt tijdens het bedenken: het gaat in wezen over de mate van verdraagzaamheid die we kunnen opbrengen, over niet toegeven aan angst en bewustzijnsvernauwing. Eigenlijk is de huidige situatie een showcase waarin een samenleving kan laten zien hoe solidair en sterk ze zich opstelt. Geen solidariteit die berust op de druk om elk van haar leden identiek dezelfde, door de overheid gepropageerde, keuze te laten maken, wat een kenmerk van een starre, autoritaire samenleving is. Wel door ieder autonomie te gunnen. Elk van ons te laten ademen. En herademen.

Er is een zinnetje dat ik naar mijn zin veel te vaak hoor de laatste tijd. Stel je een situatie voor waarin geen fysieke afstand wordt gehouden, mondmaskers blijven achterwege. Het voelt lichtjes onwennig aan, want we zijn het nu al zo lang gewend mét maatregelen. Maar het mag. En dan komt het zinnetje. Iemand zegt:

‘Ach, we zijn toch allemaal gevaccineerd’.

Behalve dat het klinkt als ‘en dus mag alles weer’ klinkt het in mijn oren ook als: want dat is hoe het hoort en het is toch ondenkbaar dat we iemand onder ons zouden hebben die ingaat tegen wat hoort? Die zo onverantwoordelijk / egoïstisch / dom / anti-wetenschappelijk zou zijn om zich niet te laten prikken. Een onbehaaglijk gevoel bekruipt mij. Het zinnetje lijkt een rechtstreeks gevolg van de beeldvorming die het afgelopen jaar doelbewust gecreëerd is door de overheid en zowat de hele wereld en die zonder meer wordt overgenomen en uitgedragen door de media :

dat het vaccin dé weg naar de vrijheid is / de enige en volstrekt betrouwbare strategie om ons uit de pandemie te halen / een teken van verantwoordelijkheid / van solidair zijn.

Door dit verhaal wordt het een kwestie van morele plicht. Er is geen andere vorm van ethisch te verantwoorden gedrag mogelijk, blijkbaar. Een hele tijd werd het volgehouden: het zou een vrije keuze zijn, nee nee, geen verplichting, en ook geen discriminatie tussen wie wel en wie niet. Het werd zelfs in een resolutie van de Raad van Europa vastgelegd (2361, artikel 7.3).

Intussen zijn we zo ver gekomen dat een partijvoorzitter het zonder problemen kan hebben over de egoïsten die zich niet laten vaccineren en die ‘we’ niet zullen toestaan het voor anderen te verknallen. Intussen is de discussie op gang welke vrijheden allemaal kunnen worden ontnomen om het percentage overal omhoog te krijgen.

Onder zoveel sociale en morele druk plooit zelfs de sterkste dwarsdenker.

Ja, maar het moet. Is het beste voor iedereen, voor ieders veiligheid, voor het grotere goed.

Is dat zo? Het rijk van de vrijheid is nog niet aangebroken. Dus wordt het verhaal aangepast. Het rijk van de vrijheid zal pas aanbreken als iedereen het ene verhaal accepteert en zich ernaar schikt.

Nu we het toch over zinnetjes hebben. Er zijn er die je leest in boeken en die recht door je huid gaan en dan exploderen vanbinnen. Ik had het afgelopen week met deze:

‘Isaiah Berlin analyseert de totalitaire dictatuur als het gevolg van de opvatting dat op grote vragen van ethische aard één definitief antwoord mogelijk is. Dit moreel monisme kan geen rekening houden met andere opvattingen, omdat die onredelijk, onlogisch en onzinnig zijn en het bereiken van het ideaal hinderen. Binnen dit bewustzijnsvernauwende idealisme is het niet alleen verklaarbaar, maar ook redelijk om andere opvattingen te onderdrukken en met alle mogelijke middelen te bestrijden.’

Ik denk dat we al een tijdje helemaal die kant opgaan. Het maatschappelijke debat over maatregelen en vaccinatiestrategie mag niet gevoerd worden. Elke wetenschapper of deskundige die een afwijkende mening heeft, elke weldenkende vrouw of man die nog kritische vragen stelt, krijgt te maken met doodzwijgen, in diskrediet brengen, censuur, criminaliseren, marginaliseren, ontslag. Krijgt meteen labels opgeplakt: complotdenker, antivaxer, onwetenschappelijk.

Ik las dat zinnetje over Isaiah Berlin trouwens in de roman ‘Eden’ van Marcel Möring. Een prachtig, complex boek, onder andere over waarheid. Dat ze nooit onomstotelijk en eenduidig kan zijn. Dat er vele waarheden zijn, dat wij ze maken door onze unieke blikken, onze verhalen, door die te delen en met elkaar te confronteren.

Ik ben dankbaar om wie zich laat vaccineren. Natuurlijk helpen vaccins. Tegelijk ben ik bezorgd, want we kennen de lange-termijneffecten nog niet en we maken onze samenlevingen sterk afhankelijk van oppermachtige industrieën die nauwelijks enige morele standaard hanteren.

Ik ben ook dankbaar om wie de weloverwogen moed heeft zich niet te laten vaccineren. Omdat ik denk dat ook dat een deel van de uitweg is.

Zoals ik denk dat er nog vele anderen dingen deel van de uitweg kunnen zijn: campagnes voor preventie, onze immuniteit versterken door gezond eten, bewegen, extra vitamines, angst en stress verminderen, zorg dragen voor mentaal welzijn en sociaal contact.

Mag het alsjeblieft én-én-én zijn? In plaats van dat ene, onaantastbare verhaal dat een scherpe polarisering doet ontstaan tussen ‘goeden’ en ‘slechten’. Waarbij vrije keuze, altijd al een fragiele zeepbel, uit elkaar gespat is. Kunnen we proberen om ons niet uit elkaar te laten spelen door een overheid en media die beslist hebben wat het verhaal moet zijn, en dat er behalve dat ene geen andere meer kunnen worden getolereerd? Kunnen we allemaal samen gewoon wijzer zijn dan dat zwart-witdenken?

Ik hoop dat er terug enig gezond debat komt. Dat we er geraken door een kruisbestuiving van visies uit allerlei hoeken in plaats van die ene staatsvisie die we nu hebben. Dat er eerlijkheid mogelijk is. Dat bevindingen van wetenschappelijke studies die niet passen bij het ene verhaal ook onder de aandacht komen. In plaats van één groep in de samenleving tot zondebok uit te roepen en massaal te beweren dat als er nog besmettingen zijn dat komt door dat slinkende percentage dat niet gevaccineerd is, dus nog meer vaccins is het antwoord, ram de boodschap erin, vaccineer desnoods ook de kinderen, vaccineer drie keer, vier keer, eindeloos.

Ik kijk en luister op Tegenwindtv naar Sam Brokken. Hij durfde het aan om zijn kritische visie uit te drukken. Hij werd ontslagen als lector aan een hogeschool. Nee hoor, niet om zijn visie, natuurlijk niet.

Ik kom bij mezelf uit, denk: komaan, stop nu met je alsmaar gedeisd te houden, alsmaar te denken dat je geen deskundige bent en dus beter je kop kan houden.

Ik schrijf bovenstaande. Ik deel het.

foto: naeim a via Pixabay

ik hou vandaag van al wat achterblijft nadien daarna
de kruimels van een snel ontbijt de boter op het bord
het boek op het tapijt geen tijd voor lezen en voor spijt
de sweater op een stoel het gat de knoop de losse naad
de kranten fout gevouwen hoofden koppen goeie raad

ik hou vandaag van al wat achterblijft daarna nadien
bebloede lappen vet papier een platgetrapte fles
half weggewaaide tenten vieze dekens lepel mes
begraasde heuvels waar de bom viel kraters in een lijf
een kat bij godverlaten huizen stramme poten stijf

ik hou vandaag van al wat achterblijft nadien daarna
het kind dat draalt een eind achter haar moeders regenjas
de man die nipt de trein mist leeg perron met aktentas
de buschauffeur de laatste rit alleen geen hond rijdt mee
de poetsvrouw landschap dweilend na de witte-hemden-zee

ik hou vandaag van al wat achterblijft daarna nadien
elk kind dat niet mee vluchtte later komt misschien of nooit
de oude vrouw die foto’s kijkt van samen vroeger ooit
het meisje aan de bar net hopper maar dan om de hoek
mezelf jou missend ook na al die tijd een zucht een vloek

opstanding

met haar voet tekent ze figuren op de plavuizen
duizend figuren en de mis is uit

voor het eerst valt haar het misdienaartje op
ziet hij haar ook en hoe haar nieuwe jurk valt de bultjes eronder
verdwijnen in lichte schouderkromming

voorbeden en vergeving wiegen oor in oor uit
ze slaat haar benen over elkaar in verse vrouwelijkheid

als je het gezangenboek opent
ver genoeg
krult de rode kaft om tot een hart

voor wie geduld heeft verricht Hij een mirakel
ze wordt twaalf en koopt een album met een slotje
ze schrijft in het grootste geheim de eerste zinnen

xxx

vluchtig

een jeugdhuis ergens in de polder
natte zeelucht neergegooide fietsen
zij is het stugste dertien van de wereld

ze maakt iets met handen
een mand een weefsel een pot
ze vergeet zichzelf en buigt voorover

de handen die achterlangs op haar gaan liggen
kneden haar plots
heeft zij heupen om naar te grijpen

ze schrikt op als een ree
slaat de handen weg
achter haar rug bast een lach met de baard in de keel

twee handen strijken neer op een veelkleurige rok
als witte kaketoes in de jungle

alleen gekomen om te zeggen dat zij niet wil poseren
vandaag niet lieverd
geeft zij zich over in een glimlach
onder opgestapeld haar

zijn blik kreukelt de stof
haar buik voelt het penseel

hij trekt een baan oranje
zij laat zich vangen als een kat

in strepen kan je zwemmen tot je zinkt
vallen en nooit neerkomen

Vrouwen maken ook wel eens wat, behalve kinderen, appeltaarten en wollen sjaals. Niks mis met kinderen, appeltaarten en wollen sjaals natuurlijk! Wat ik bedoel: vrouwen maken ook schilderijen, foto’s, beeldhouwwerken, installaties … Als je in het gemiddelde museum rondloopt, is daar weinig van te merken. Ik vraag het me soms af: hoe groot het aantal werken van vrouwelijke kunstenaars is. Ik gok dat het in een doorsnee museum niet boven de 10% komt. En ja, daar zit een historische logica in. Nog maar een eeuw of zelfs een halve eeuw geleden hadden vrouwen veel minder ruimte, tijd en kansen om zich met kunst bezig te houden. Heel wat vrouwelijke kunstenaars hadden bovendien een partner die ook kunstenaar was en in wiens schaduw ze bleven hangen of voor wiens kunst ze de hunne opgaven.

Ik let er sinds een tijdje meer op wanneer ik musea bezoek. De vrouwen vallen me meer op dan vroeger. Een constante: vrouwen schilderen vrouwen. Hieronder een lukraak mini-museum van werken die ik de afgelopen jaren zag in Nancy, Metz, Kopenhagen, Stockholm, Wenen en Budapest. Een kleine hulde aan alle vrouwelijke kunstenaars die ondanks alle obstakels toch hun kunst bleven en blijven maken.

Françoise Pétrovich (°1964) – Féminin/masculin (2007)

Laura Leroux-Revault (1872-1936) – Anne et Jehanne (1894)

Suzanne Valadon (1865-1938) – Femme aux bas blancs (1924)

Mijn dochters in een installatie van Yayoi Kusama (°1929) – Piéce avec une infinité de miroirs et de lucioles sur l’eau (2000)

Franciska Clausen (1899-1986) – Circles and Verticals (1930)

Astrid Holm (1876-1937) – Rose laying the table (1914)

Hilma af Klint (1862-1944) – Serie VI # a-c (1920)

Hanne Mago Wiklund – Things that are not and things without names (2018)

Linda McCartney (1941-1998)

Evelyn Bencicova (°1992)

Helene Schjerfbeck (1862-1946) – Girl with Beret (1935)

Tyra Kleen (1874-1951) – Forbidden Fruit (1915)

Czimra Gyula (1901-1966) – Still Life in the Kitchen (1962) / Interior with a Vase (1961) / The Artist’s Room (1957) / Still Life with Candle (1959)

Natalia Gontsjarova (1881-1962) – The peacock (1912)

Je kent vast het Engelse gezegde ‘An apple a day keeps the doctor away’. Ik moet daar altijd aan denken wanneer ik teken en vervang ‘apple’ dan door ‘drawing’. ‘A drawing a day keeps the doctor away’. Ik voel me helemaal geen tekenaar, heb er nooit cursussen voor gevolgd en beschouw het ook niet als één van mijn talenten, maar voel het wel aan als een verrijking en een vorm van mentale zelfzorg om het regelmatig – elke dag is wat te hoog gegrepen – te doen. Mijn tekensessies zijn kort – tekeningen van landschappen of natuur in mijn buurt maak ik doorgaans in 10 à 15 minuten, fantasietekeningen in maximum een half uur. Tekenen heeft allerlei heilzame effecten:

• het is een motivator om naar buiten te gaan
• het zorgt voor ‘flow’: wanneer je tekent kan je haast niet anders dan in het moment zijn
• het kan je blij maken middenin een zorgendag of een rotperiode
• het prikkelt je fantasie en je creativiteit op andere vlakken
• het doet je stilstaan en kijken naar mooie / bijzondere / doodgewone dingen

Hier zijn wat ideetjes, waarbij ik hoop dat je ook het virus te pakken krijgt.

Een schetsje van vegetatie langs een veldweg. Er was wind en het begon te regenen, zoals je ziet aan de lichter blauwe vlekjes. Materiaal: vulpen op schetsboekpapier

Een veldweg met winterse bomen. Om te selecteren wat je gaat tekenen, ga je het best heel intuïtief te werk. Op sommige momenten valt je een detail op, andere momenten treft het landschap je. Het is zoals wanneer je foto’s maakt op reis: zonder er veel over na te denken laat je je leiden door wat je spontaan mooi vindt. Materiaal: bruine fijnschrijver op schetsboekpapier

Je kan ook puur vanuit je fantasie werken. Schets een omtrek, bv een cirkel of zoals in dit geval een druppelvorm en vul de omtrek helemaal op. Gebruik zo min mogelijk je rationele brein. Plan niet van tevoren de structuur van je tekening en laat je voor vormen en kleuren telkens leiden door wat je hand vanzelf lijkt  te willen doen.. Denk niet na over welke kleuren al dan niet bij elkaar passen, maar grijp naar de kleur waarbij je zoiets als ‘hé ja’ voelt.

Materiaal: potlood en kleurpotloden op schetsboekpapier

Weer een heel snel landschapje. Details hoeven helemaal niet correct te zijn. De gebouwen aan de horizon zijn niet accuraat en de bomen zijn niet meer dan suggestieve krabbels.

Soms kan een tekening ontstaan omdat je even niks anders te doen hebt. Deze maakte ik omdat ik ergens moest zitten wachten. Ik had toevallig ruitjespapier bij en tekenmateriaal – niet dat ik dat standaard overal mee naartoe sleep. De woorden kwamen op een bepaald punt toen ik voelde dat het zonder niet af zou zijn.

Materiaal: ruitjespapier, kleurpotloden, gekleurde balpennen en fijnschrijvers, goud- en zilvermarker, zwarte marker.

Ben ik altijd tevreden over wat ik teken? Helemaal niet! Soms vat ik niet de sfeer die ik in een tekening wil hebben. Deze ontstond tijdens een recente wandeling in een natuurgebied. Overal waren ontluikende blaadjes, prille bloesems, katjes, alles bewoog in de wind, de bomen rondom ruisten en kraakten. Die indrukken kwamen helemaal niet in de tekening terecht, zoals ik graag had gewild. Het lettertype van de tekst vind ik te stijf, het had veel natuurlijker gekund. Maar dat hoort bij tekenen, en al helemaal bij snel en spontaan tekenen.

Wanneer je vaker tekent, leer je ook je beperkingen kennen. Ik krijg dieren zelden goed op papier en aan portretten durf ik me nauwelijks te wagen. Dat wil niet zeggen dat we ons moeten laten beperken. Misschien is het gewoon een kwestie van iets meer tijd nemen of een keer wat handboeken over tekentechniek bekijken.

Ik wens je zalige tekenervaringen!